Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
Quang cảnh một góc phố Hàng Bạc năm 1883 trớc khi thực dân Pháp
tiến hành tu sửa
Khi thực dân Pháp tiến hành chỉnh sửa lại khu phố, các ngôi nhà đợc xây
lại kiên cố nhng vẫn theo kiến trúc cổ. Các ngôi nhà vẫn đợc xây dựng theo
hình ống với bề rộng rất hẹp quay mặt ra phố, từ 3-5 m, chiều sâu vài chục mét,
chiều cao thờng là tầng rỡi đôi khi là hai tầng. Tuy hình thức trang trí bên ngoài
theo lối kiến trúc châu âu có làm biến dạng khu phố nơi ít, nơi nhiều, song
bóng dáng của thời xa (dù chỉ là của thế kỷ 19) vẫn còn lu lại ở dăm căn nhà
này, ở vài đoạn phố kia và đặc biệt là ở cái không gian văn hoá vẫn đậm đà h-
ơng vị cổ. Dới đây là một góc kiến trúc phố Hàng Đào vào năm 1926.
5
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
Khách du lịch đến khu phố cổ cũng nhận thấy đợc cơ cấu kiến trúc đô thị
Thăng Long xa qua những dãy phố hẹp, chi chít dọc ngang liên kết với nhau theo
kiểu bàn cờ. Chính tỉ lệ không gian kiến trúc phù hợp với tỉ lệ kích thớc đờng phố,
với con ngời và các hoạt động đa dạng của con ngời ở những thời kỳ cha có phơng
tiện cơ giới đã tạo nên sự thu hút và quan tâm của khách du lịch. Họ không chỉ
nhìn ngắm những dấu tích lịch sử mà muốn tìm hiểu sâu về kiến trúc tổng thể mà
cha ông ta đã bố trí không chỉ để sống, sinh hoạt mà còn để phòng vệ trớc các cuộc
chiến tranh. Cơ cấu phố cổ nh mộ bức tờng thành vững chắc bao bọc, che chở cho
phần đô nằm bên trong.
Bên cạnh đó trong khu phố cổ còn rất nhiều công trình đền, chùa, miếu
nằm rải rác trong nhiều đờng phố cổ kính, sang trọng thể hiện một khía cạnh
trong tâm hồn Hà Nội xa luôn tìm cách hoà đồng với một thế giới tâm linh. Các
di tích đình, đền là sản phẩm sáng tạo độc đáo, thiêng liêng của mỗi làng quê,
là sự kết tinh, tồn đọng văn hoá làng xã Việt Nam trong suốt chiều dài lịch sử
dân tộc. Theo thống kê trên phạm vi 100ha của khu phố cổ đã từng có 100 di
tích là nơi thờ tự của các phờng cũ, nơi thờ tổ nghề, Thành Hoàng Hà Nội. Hiện
nay chỉ còn lại 54 ngôi đình, 6 chùa, 22 đền, 3 miếu. Trong đó có một số di tích
đợc xếp hạng nh đền Bạch Mã, đình Thanh Hà, chùa Cầu Đông rất thu hút đ-
ợc du khách tới thăm, tìm hiểu những chứng tích đô thị của một nớc châu á gốc
nông nghiệp dẫu đã ra phờng phố nhng vẫn giữ những tín ngỡng tôn giáo (mà
chủ yếu là đạo phật).
6
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
Các ngôi chùa, đền ở đây đợc xây dựng theo lối kiến trúc rất đặc trng của Việt
Nam. Các mái đền, chùa đều đợc uốn cong và chạm trổ hình đầu rồng rất cầu kỳ.
Các chi tiết trang trí từ hình dáng bên ngoài nh mái chùa, cổng chùa cho đến
những chi tiết bên trong nh hơng án, cột gỗ đều rất tinh xảo, khéo léo, có giá trị
nghệ thuật cao. Trong chùa còn lu giữ nhiều cổ vật đáng giá:
Chùa Cầu Đông còn lu giữ bốn tấm bia có các niên đại 1624, 1639, 1711,
1816. Đặc biệt là bia 1624 có tên là Đông Môn tự ký do nhà s Nguyễn Văn
Hiệp dựng, kể lại việc chính ông mua thêm đất mở rộng khuôn viên và xây
dựng mở mang chùa. Ngoài ra trong chùa còn có một quả chuông đúc năm
1800 còn nguyên niên hiệu Cảnh Thịnh thứ 8.
Còn ở đền Bạch Mã có di vật quý là pho tợng thần Long Đỗ bằng đồng, t-
ơng truyền có từ thế kỷ 18.
ở các đình chùa còn lu giữ nhiều pho tợng phật rất đẹp và có giá trị. Nh
vậy phố cổ không chỉ mang những nét kiến trúc chung đặc trng của xã hội nông
nghiệp Việt Nam mà nó còn có những nét riêng biệt của khu đô thị Thăng Long
làm nên sức hấp dẫn và thu hút của khu phố.
2.2. Giá trị văn hoá phi vật thể
Khi đến phố cổ khách du lịch đều cảm thấy thú vị và tò mò trớc hàng loạt
dãy phố bắt đầu bằng từ Hàng: Hàng Bạc, Hàng Bè, Hàng Bài, Hàng Bông,
Hàng Đào Nhìn ở góc độ văn hoá, đây là sự hiện diện của một nền văn minh
nông nghiệp châu thổ sông Hồng mà Hà Nội là tâm điểm. Khu vực 36 phố ph-
ờng chính là nơi giao lu buôn bán, trao đổi hàng hoá, là nơi tập trung tất cả các
sản vật có tiếng của miền núi, miền đồng bằng và miền biển. Nhng nét đặc biệt
là mỗi phố Hàng đều buôn bán một loại tơng ứng với tên phố nh: Hàng Đào
bán lụa, Hàng Trống bán trống Các sản phẩm đợc buôn bán và trao đổi đều là
những đồ dùng thiết yếu có quan hệ mật thiết với sản xuất lúa nớc, sản phẩm
nông nghiệp và nghề sông nớc nh: muối, khoai, cuốc, bừa, bồ, cót
Có thể nói khu vực này hội tụ hầu hết các ngành nghề thủ công truyền
thống của Việt Nam ở khắp mọi miền đất nớc. Những ngời thợ thủ công đã đa
ngành nghề của quê hơng mình lên Hà Nội làm ăn. ở chốn kẻ chợ xầm uất này
sự cạnh tranh đọ sức đua tài diễn ra rất mạnh mẽ, phải nghề tinh tài cao mới trụ
nổi và phát triển đợc. Vì vậy những cái còn lại và phát triển là những cái tiêu
7
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
biểu, tinh hoa của các vùng trong nớc. Để giúp nhau trong sản xuất và buôn bán
cũng nh trong việc giữ gìn nghề tổ những ngời thợ thủ công liên kết với nhau
tạo ra những phờng hội - đó là những phố Hàng mà chúng ta thấy ngày nay.
Mỗi phố Hàng có tính đặc thù và tính chuyên biệt cao. Một khách nớc ngoài
khi đến thăm phố cổ đã rất ngạc nhiên viết: Mỗi loại hàng hoá đều có một phố
riêng. ở phố Bát Sứ tất cả đều xanh. Tiếp đến phố Bát Đàn tất cả đều đỏ.
Rồi đến phố Hàng Đồng lấp lánh kim vàng chói. Phố Hàng Thêu và phố Hàng
Tranh màu sắc tơi vui rực rỡ. Điều này thoạt nhìn có vẻ vô lý về phơng diện th-
ơng mại, nhng nó lại là cách tổ chức có lợi cho ngời bán. Họ có điều kiện tơng
trợ giúp đỡ nhau trong việc định giá, giữ giá, vay mợn hàng, giới thiệu khách
hàng cho nhau Đây là một biểu hiện cụ thể của tính cộng đồng của ngời Việt
Nam Buôn có bạn, bán có phờng. Môi trờng sống này đã đi vào văn hoá và để
lại dấu ấn không phai mờ về một khía cạnh đắc sắc của nền văn hoá nông
nghiệp điển hình ở phơng Đông. Ngày nay các sản phẩm đợc bán ở các phố đã
thay đổi phong phú và nhiều loại hơn, không chỉ đơn thuần là một mặt hàng nh
trớc đây. Chính những sản phẩm thủ công truyền thống đã giúp cho sự phát
triển của hệ thống các cửa hàng bán đồ lu niệm, tạo ra một khu vực shopping lý
tởng cho du khách đến thăm và mua đồ lu niệm.
Phố cổ cần còn có nhiều món ăn truyền thống nh:
Chả cá lã vọng là món ăn đặc biệt của phố Chả Cá. Nó ra đời ở cuối thế kỷ
19, do một gia đình họ Đoàn ở số nhà 14 phố này nghĩ ra cách chế biến. Món
ăn này dần dần đợc ngời Hà Nội a thích, trở nên nổi tiếng đến nỗi tranh đoạt đ-
ợc cả tên gọi cổ truyền của dãy phố.
ở phố Hàng Than thì nỗi tiếng với món bánh cốm đợc chế biến từ nếp non.
Đây nguyên là thứ bánh cới, thay cho cánh thiếp báo hỷ đánh dấu những ngày
vui của các cặp vợ chồng mới.
Ngoài ra phố cổ còn nhiều món ăn đặc trng khác, nó không chỉ thể hiện ở
sự tinh diệu trong nghệ thuật ẩm thực Hà Nội, mà nó còn thể hiện nét văn hoá
ăn uống của chốn kinh kỳ xa. Điều đó không chỉ thúc đẩy động cơ đi du lịch
tìm hiểu nghiên cứu mà nó còn thu hút các đối tợng khác muốn thởng thức hơng
vị món ăn xa của ngời Việt Nam.
8
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
Phố cổ là nơi buôn bán sầm uất nhất, là nơi qui tụ ngời dân ở khắp miền tổ
quốc nên các lễ hội dân gian trong khu phố cũng rất phong phú. Đó là những nghi
thức, lễ tiết nông nghiệp thờ nớc, thờ lúa cùng các sản phẩm của cây lúa điển hình
nh lễ tế xuân ngựu, với tục đả xuân ngu ở phờng Đông Hà xa đợc trải dài trên
phố Hàng Chiếu đến tận Hàng Gai bây giờ. Lễ hội thể hiện khía cạnh tâm linh của
ngời Hà Nội xa muốn tìm kiếm một năng lợng vô hình mà họ tin tởng, thể hiện lòng
kính trọng của họ với Thành Hoàng, tổ nghề
Nói tóm lại khu phố cổ chủ yếu cổ ở cái qui hoạch thời xa của nó khách du
lịch vẫn có thể thấy nó cổ ở những phố ngắn, những con đờng hẹp đan xen nhau
nh một bàn cờ. Và nó vẫn giữ nét đặc biệt của 36 phố phờng từ xa là một khu vực
buôn bán sầm uất nhất thủ đô, là nơi hội tụ nhiều ngành nghề thủ công truyền
thống, là nơi du khách có thể thởng thức những món ăn độc đáo. Các giá trị của
phố cổ là điều kiện thuận lợi cho việc phát triển loại hình du lịch nghiên cứu tìm
hiểu, du lịch theo chuyên đề cho những ngời có nhu cầu tìm hiểu về quá trình phát
triển của Thăng Long Hà Nội qua các thời đại.
II. Hiện trạng của phố cổ Hà Nội
1. Hiện trạng xây dựng và tu tạo phố cổ:
a. Hiện trạng xây dựng:
Nh chúng ta đã biết các ngôi nhà đợc xây dựng trong khu phố cổ từ thế kỷ
19 hoặc trớc đó đều có chung một kiến trúc là nhà hình ống. Không gian kiến
trúc này gần nh thống nhất, do đó không khí vẫn lu thông, ngôi nhà vẫn thở.
Tiếc rằng đến nay cơ cấu c dân một nhà ống + một gia đình hầu nh không còn
nữa. Trớc làn sóng di c ra đô thị ngày càng tăng đã làm cho dân số Hà Nội tăng
lên đáng kể mà tập trung nhiều nhất ở khu phố cổ. Theo thống kê hiện nay
trong khu phố cổ có khoảng 15270 hộ gia đình sinh sống với dân số thực tế th-
ờng trú là 66191 ngời trên diện tích đất ở là 326750 m
2
. Điều này đã dẫn đến
tình trạng có nhiều gia đình, thậm chí cả chục gia đình trú ngụ trong một ngôi
nhà ống, làm cho điều kiện sinh sống trở nên không chấp nhận đợc. Nhất là hệ
thống nớc và vệ sinh đợc xây dựng ở những thế kỷ trớc với t cách sinh hoạt thô
sơ đã không còn phù hợp. Cùng với sự tàn phá của thời gian, ma nắng, mối mọt
đã làm cho các ngôi nhà xuống cấp trầm trọng. Khu vực phố cổ trở thành nơi ô
9
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
nhiễm nặng nhất, c dân phải sống trong những căn nhà thiếu ánh sáng và không
khí, tối tăm và ngột ngạt. Ta có thể thấy rõ điều đấy qua bức tranh về quang
cảnh phố Hàng Buồm hiện nay.
Do đòi hỏi của sinh hoạt ngời dân đã phá nhà cũ xây nhà mới. Tuy Đảng
và nhà nớc có chủ trơng và chính sách đúng đắn và quan tâm đến việc bảo tồn
phát huy giá trị di tích lịch sử văn hoá, nhng trong quá trình đô thị hiện nay,
do yếu tố tự phát, tính tổ chức và tính pháp luật trong hoạt động đô thị yếu nên
các ngôi nhà đợc xây dựng không có qui hoạch. Nơi đây đã mọc lên nhiều nhà
3-4 tầng, cửa sắt khép kín, các mặt tiền ốp đá rửa pha tạp các kiểu dáng kiến
trúc du nhập từ Nhật, Pháp, Mỹ đã phá vỡ cơ cấu kiến trúc cổ của khu phố.
10
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
Thực trạng xây dựng ở một góc phố Hàng Ngang hiện nay
Các ngôi đình, chùa tuy không bị phá nhng lại bị các nhà dân xung quanh
lấn chiếm, che khuất. Nh cả hai đầu đao mái đền Bạch Mã đã đợc xếp hạng
cũng phải đâm vào một cửa sổ một quán ăn sát nách nhà.
Có thể nói nếu không qui hoạch thì một khối lợng lớn các di tích lịch sử,
văn hoá trong khu phố cổ sẽ bị chìm lấp, bị xâm phạm nghiêm trọng. Đồng thời
vì những nhu cầu mu sinh của con ngời sẽ có nhiều di tích bị phá vỡ cảnh quan,
thậm chí bị khai thác một cách tuỳ tiện. Điều đáng lo ngại ở đây là quá trình
cao ốc hoá, bê tông hoá vốn đã và sẽ còn lan tràn hầu hết các ngõ phố trong
khu vực 36 phố phờng, đặt Hà Nội trớc nguy cơ mất đi một niềm tự hào, nghành
du lịch mất đi một điểm đến hấp dẫn. Mà Hà Nội vốn hấp dẫn đợc du khách bởi
giá trị lịch sử ngàn năm văn hiến, bởi vì sự khác biệt của khu phố cổ với các đô
thị hiện đại của các quốc gia khác.
11
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
b. Công tác qui hoạch, bảo tồn của nhà nớc đối với khu phố cổ và tiến độ
thực hiện của công tác qui hoạch :
Trớc nguy cơ quá trình đô thị hoá đang dần làm vẻ đẹp riêng của phố ph-
ờng xa biến mất, lặn hụp hoà vào chỗ nào cũng nh chỗ nào thì việc quan tâm và
làm cho khu phố cổ giữ đợc sắc thái riêng của nó là cần thiết. Bởi khu phố cổ là
một trong những hình ảnh của Hà Nội xa làm ăn, sinh sống, mà tình thần Hà
Nội nghìn đời liên quan tới con ngời Hà Nội bây giờ, chứ không phải chỉ về mặt
di tích và du lịch. Nói nh thế không có nghĩa là ca ngợi sự bảo thủ, níu kéo sự
tồn tại dài lâu những nhà xa, lối cũ mà điều quan trọng là làm sao tạo ra cho đ-
ợc sự hài hoà giữa phát triển đô thị với cái vốn có của truyền thống, mối tơng
quan giữa bảo tồn các di sản văn hoá và phát triển đô thị. Cần phải nhận thức rõ
bảo tồn và phát triển là hai nhiệm vụ luôn đi liền nhau. Bảo tồn chứ không
phải là bảo vệ. Bảo tồn là giữ không để cho mất đi, còn bảo vệ là giữ
không để cho xâm phạm. Bảo tồn không có nghĩa là ôm kh kh lấy vốn cổ,
không cho nó thay đổi, trái lại phải luôn làm cho nó lớn mạnh hơn, bổ sung cho
nó những yếu tố mới, tức là phát triển nó. Để thực hiện điều đó, đợc sự hổ trợ
của trung ơng, Hà Nội xây dựng một chơng trình tổng thể trên tất cả các lĩnh
vực kinh tế, văn hoá, xã hội. Trong chơng trình phát triển tổng thể đó, kế hoạch
từ nay đến năm 2010 Hà Nội tiếp tục triển khai chơng trình bảo tồn, tôn tạo
phát triển khu phố cổ. Chơng trình phân thành 2 khu vực:
+ Khu vực bảo vệ và tôn tạo cấp 1 diện tích 19 ha, giới hạn bởi phố Hàng
Chiếu (phía Bắc) Hàng Bạc (phía Nam) Trần Nhật Duật (phía Đông)
Hàng Đờng Hàng Ngang (phía Tây).
+ Khu bảo vệ tôn tạo cấp 2 là những phần còn lại với diện tích là 81 ha.
Khu phố cổ sẽ hình thành các trung tâm thơng mại, khu dân c và các công
trình văn hoá truyền thống. Trong đó khu trung tâm thơng mại gồm 3 cụm: chợ
Đồng Xuân, Hàng Da, Hàng Bè, hai trục phố thơng mại kết hợp nhà ở là Hàng
Ngang Hàng Đào Hàng Đờng - Đồng Xuân và Lơng Văn Can Hàng
Cân Chả Cá - Hàng Lợc. Khu dân c gồm 3 cụm dân c gắn kết với 3 cụm chợ,
qui mô mỗi cụm khoảng 20000 dân.
12
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
Chơng trình đã thu hút đợc nhiều dự án tham gia. Một trong số đó là dự án
Asia Rehab do Tolouse, Hà Nội và Bruxelles trình đã đi vào từ tháng 2 2000.
Dự án này thực hiện dựa trên mục tiêu:
+ Gìn giữ đặc trng văn hoá, di sản vật thể và phi vật thể của phố cổ Hà Nội
+ Tiếp tục thực hiện việc tôn tạo phố cổ Hà Nội
+ Thu hút sự tham gia của ngời dân vào việc tôn tạo phố cổ Hà Nội
+ Trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản ở Việt Nam và các nớc khác
Nhiệm vụ của dự án là:
+ Giữ gìn nghệ truyền thống trong phố cổ, nâng giá trị hiểu biết nghề
truyền thống, duy trì các hoạt động kinh tế của các nghề này
+ Lập kế hoạch bảo tồn và tôn tạo trọng điểm đối với một số ngôi đình
theo bản kiến trúc thực hiện trên 3D.
+ Triển khai tôn tạo quy mô rộng các công trình nhằm nâng cao giá trị khu
phố cổ. Việc thực hiện kế hoạch tu tạo sẽ triển khai từ các phố trọng điểm với
một số lợng lớn các công trình.
+ Một số nhiệm vụ khác nhằm đảm bảo đời sống của nhân dân trong khu
phố và kêu gọi sự tham gia của ngời dân vào kế hoạch bảo tồn cả về mặt tài
chính và ý thức.
Dự án này đã thu đợc một số kết quả khả quan nh:
+ Đã hoàn thành việc tu bổ hai ngôi nhà: 38 Hàng Đào và 87 Mã Mây
+ Nâng cấp tuyến phố dọc Hàng Buồm đến chợ Đồng Xuân làm phố đi bộ
phục vụ cho khách tham quan theo đặc thù đờng đi bộ qua phố cổ.
+ Việc tôn tạo đã lựa chọn khu thí điểm là ô phố Hàng Bè Hàng Bạc -
Đinh Liệt Cầu Gỗ đã và đang tiến hành thực hiện.
Ngoài ra còn có một dự án khác về kế hoạch di chuyển dân c trong khu
phố cổ sang Gia Lâm để trả lại sự thông thoáng cho khu phố.
Song song với việc thực hiện dự án, chính quyền nhà nớc cũng đề ra những
biện pháp chế tài chặt chẽ đối với việc xâm hại di tích lịch sử phố cổ. Nâng cao
cơ chế quản lý với vấn đề xây dựng để tránh khu vực 36 phố phờng rơi vào tr-
ờng hợp phần cổ bị lấn át, chèn ép bởi những công trình hiện đại mới xây
13
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368
dựng trong một tơng quan tỉ lệ không tơng xứng, không gian và công trình kiến
trúc mất hẳn bản sắc truyền thống dân tộc nh đã xảy ra ở các đô thị hiện đại ở
một số nớc phát triển ở châu á và châu âu. Nhng cũng không vì cái cổ mà
loại bỏ cái mới, làm cái cổ bị cách ly một cách cứng nhắc với cái mới.
Các hoạt động tôn tạo này và tiến độ thực hiện của nó đã và đang là một
trong những nhân tố quan trong của việc giữ gìn và bảo vệ bản sắc văn hoá dân
tộc nói chung và bản sắc văn hoá độc đáo của ngời Hà Nội nói riêng.
2. Hiện trạng khai thác phố cổ trong các tour du lich:
Với bề dày lịch sử và phát triển gần 1000 năm, với tài ngyên tự nhiên và
nhân văn phong phú, đa dạng, qui tụ nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng, gìn
giữ đợc trong mình những sản văn hoá vật thể và phi vật thể có giá trị, Hà Nội
từ nhiều năm nay đã trở thành một trong những điểm đến du lịch hấp dẫn đối
với du khách bốn phơng, đợc UNESCO công nhận là thành phố hoà bình của
thế giới và đợctạp chí Travel and Leisure (một tạp chí có uy tín của Hoa Kỳ
chuyên phân tích chất lợng du lịch) đánh giá là thành phố du lịch tốt thứ 2 châu
á và thứ 13 trên thế giới.
Nếu lấy mốc so sánh từ năm 1990, có thể thấy rằng lợng khách quốc tế và
khách nội địa đến Hà Nội có tốc độ tăng định gốc rất cao, trong đó khác quốc tế
tăng 3619 %, khách nội địa tăng 2500 %.
Tốc độ phát triển đấy đã cho thấy rằng các công ty du lịch Hà Nội đã biết
khai thác tài nguyên du lịch sẵn có của thủ đô làm cho sản phẩm du lịch 3H
ngày càng hấp dẫn, thu hút đợc nhiều khách du lịch. Trong các chơng trình city
tour mà các công ty lũ hành xây dựng có một điểm thăm quan ít khi bị bỏ qua
đó là khu phố cổ và khu phố cũ. Chính quyền thành phố rất quan tâm đến sự
phát triển du lịch của khu vực này bằng những phố đi bộ phục vụ cho du khách
tham quan phố cổ. Khu phố này kéo dài từ Hàng Buồm đến chợ Đồng Xuân đ-
ợc tổ chức vào thứ 7 và chủ nhật hàng tuần. Điều này đã tạo đợc sức hấp dẫn lớn
đối với du khách nớc ngoài vì họ có thể tìm hiểu khu phố một cách thoải mái
mà không phải lo ngại về vấn đề giao thông.
14
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét